Historie Ereveld
Op het Sovjet Ereveld in Leusden, naast de Amersfoortse begraafplaats Rusthof, liggen 865 oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie begraven.
Sovjet-krijgsgevangenen in Amersfoort
Op 27 september 1941 kwamen op de veelosplaats bij station Amersfoort 101 krijgsgevangenen uit de Sovjet-Unie aan. Ze waren gevangengenomen aan het Oostfront, niet lang na de Duitse inval in de Sovjet-Unie.
De soldaten waren naar verluidt afkomstig uit Sovjetrepublieken in Centraal-Azië, hoofdzakelijk Oezbekistan en Kazachstan. Ze werden door de nazi’s beschouwd als Untermenschen en beestachtig door hen behandeld. Tijdens hun lange treinreis naar Nederland hadden ze amper iets te eten of te drinken gekregen.
De soldaten moesten omringd door bewakers van het station door de stad naar Kamp Amersfoort lopen. Ze trokken veel bekijks. Op de omstanders maakten ze een dodelijk vermoeide, hongerige en meelijwekkende indruk. Verschillende Amersfoorters probeerden hun wat te eten te geven.
Ook tijdens hun verblijf in Kamp Amersfoort werden de Russen, zoals ze werden genoemd, ronduit slecht behandeld. Binnen een halfjaar overleden 24 van hen aan honger, ziekte en mishandeling. De kamparts liet van twee gestorven Sovjet-krijgsgevangenen het hoofd afsnijden. Hij liet hun schedels uitkoken en plaatste deze als curiosa in zijn werkkamer.
Op 9 april 1942 werden de overgebleven 77 Sovjetsoldaten gefusilleerd. Het zou de op één na grootste massa-executie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog blijken te zijn. Niet ver van de plaats van de executie is een monument opgericht: Monument Koedriest.
De Sovjetsoldaten werden begraven in kuilen in het bos en op de hei. Na de oorlog werden de stoffelijke overschotten van de 101 Sovjetsoldaten eerst herbegraven op de Amersfoortse begraafplaats Rusthof en in 1947 overgebracht naar het nieuw aangelegde Sovjet Ereveld.
Hier werden ze als ‘onbekende Sovjetsoldaten’ begraven. Hun identiteit werd niet vastgesteld. De kartotheek met hun namen was na de oorlog spoorloos. Zo namen de nazi’s niet alleen hun leven maar ook hun naam af. Langzaamaan raakten de anonieme Sovjetsoldaten in de vergetelheid.
Stichting Sovjet Ereveld zorgt ervoor dat ze niet vergeten worden. De Stichting houdt sinds 2012 jaarlijks een herdenking bij Monument Koedriest. In 2021 slaagde Stichting Sovjet Ereveld erin twee van de soldaten te identificeren en hun nabestaanden op te sporen.
691 krijgsgevangenen uit Margraten
Op de toen nog tijdelijke Amerikaanse Militaire Begraafplaats in het Limburgse Margraten lagen nog eens 691 soldaten uit de Sovjet-Unie begraven. Zij hadden gevochten in het Rode Leger en waren krijgsgevangene gemaakt door de Duitsers. Velen kwamen terecht in kampen in het Ruhrgebied (onder meer Stalag VI A in Hemer en Stalag VI K in Stukenbrock), waar ze onder erbarmelijke omstandigheden moesten werken.
Na hun dood – vaak door tuberculose – werden hun stoffelijke overschotten overgebracht naar de dichtstbijzijnde Amerikaanse begraafplaats buiten Duitsland, zodat geen geallieerde oorlogsslachtoffers op vijandelijk grondgebied begraven hoefden te worden.
De meeste van de 691 in Margraten begraven Sovjetsoldaten waren bezweken aan ziekte in de laatste dagen van de oorlog of in de eerste dagen en weken na de bevrijding. Het Amerikaanse leger had hen opgenomen in ziekenhuizen in Duitse plaatsen als Lüdenscheid, Hamm, Dortmund en Bad Lippspringe.
Na de oorlog wilden de autoriteiten een permanent ereveld voor uitsluitend Amerikaanse soldaten maken van de begraafplaats in Margraten. De soldaten uit de Sovjet-Unie werden overgebracht naar Amersfoort, waar al de 101 in en nabij Kamp Amersfoort overleden Russen begraven lagen. Omdat op Rusthof onvoldoende ruimte was, werd ernaast een aparte begraafplaats aangelegd: het Sovjet Ereveld.
73 overige oorlogsslachtoffers
Amersfoort fungeerde dus als verzamelplaats voor in Nederland begraven oorlogsslachtoffers uit de toenmalige Sovjet-Unie. Ook de stoffelijke overschotten van 73 anderen werden in Amersfoort herbegraven.
Tot deze groep behoren Sovjetsoldaten die de kans hadden gekregen de ellende in de krijgsgevangenenkampen te verruilen voor een Duits uniform. Veel van deze soldaten, hoofdzakelijk Armeniërs en Georgiërs, kwamen aan het einde van de oorlog in opstand tegen de Duitsers, deserteerden of saboteerden de bezetter. Zij werden om die reden gefusilleerd.
Een aantal anderen kwam als dwangarbeider of dwangarbeidster om het leven. Op het Sovjet Ereveld liggen ook enkele vrouwen en één slachtoffer van de Eerste Wereldoorlog.
Het Sovjet Ereveld werd op 18 november 1948 geopend (zie foto) door minister van oorlog W.F. Schokking.
Uit onderzoek van onze Stichting is gebleken dat ten minste vier soldaten ten onrechte als Sovjetsoldaat zijn begraven (zij blijken afkomstig uit Frankrijk, Italië en Roemenië). Vermoedelijk is bovendien één van de 101 oorlogsslachtoffers uit Kamp Amersfoort geen Sovjetsoldaat.
