Gisterenmiddag bracht Sietse Altena, adoptant van de Stichting Sovjet Ereveld, samen met zijn zus Caroline en nicht Carola een bezoek aan het graf van Jekaterina Tsokalo (roepnaam Katja).
Gisteren was het precies 80 jaar geleden dat Katja in het Sint Bonifatius Hospitaal in Leeuwarden overleed. Ze legden samen bloemen bij haar graf – een bijzonder moment dat voor Sietse en Caroline extra betekenisvol is door een bijzondere familiegeschiedenis.
Wie was Katja?
Katja Tsokalo werd geboren in Doebrivka, bij Kyiv. Ze was pas 21 jaar oud toen ze in september 1945 overleed. Tijdens de oorlog werd zij als dwangarbeidster weggevoerd naar Duitsland, waar ze in de Kruppfabriek in Rheinhausen (bij Duisburg) onder erbarmelijke omstandigheden moest werken.
Aan het einde van de oorlog kwam Katja in Nederland terecht. In Leeuwarden maakte ze nog de bevrijding mee, maar de ontberingen tijdens de dwangarbeid hadden haar gezondheid ernstig verwoest. Ze leed aan tuberculose en stierf alsnog, enkele maanden na de bevrijding. Eerst werd ze begraven in Huizum, maar sinds 1948 rust zij op het Sovjet Ereveld in Leusden.
Identificatie door Stichting Sovjet Ereveld
Decennialang stond op Katja’s graf een verkeerd gespelde naam. In 2021 lukte het de onderzoekers van Stichting Sovjet Ereveld, Remco Reiding en John Stienen, om haar juiste naam te achterhalen en haar identiteit vast te stellen. Zij wisten bovendien, nog voor de recente oorlog in Oekraïne, haar familie te traceren en hen in te lichten. Voor de familie betekende dit het einde aan tientallen jaren van onzekerheid: Katja was altijd als vermist beschouwd.
De persoonlijke link van Sietse
In september 2021 las Sietse Altena over Katja’s identificatie in de media. Hij herkende meteen het verhaal van zijn moeder, die tijdens de oorlog in het Sint Bonifatius Hospitaal in Leeuwarden een jong meisje uit de voormalige Sovjet-Unie had verpleegd: Katja.
Zijn moeder vertelde veel verhalen over de oorlog, niet alleen over Katja. Maar toen zijn moeder op een dag een meisje zag en zei “dat is net Katja”, wist Sietse dat Katja bijzonder voor haar was. Zus Caroline beaamt dat: “Ik besprak altijd wat meer de vrouwendingen met mijn moeder, ze zei ooit: als ik nog een meisje krijg, noem ik haar Katja.”
Sietse nam contact op met Remco Reiding waarna allerlei puzzelstukjes op hun plek vielen; dit is de Katja waar zijn moeder zo’n duidelijke band mee had. Remco Reiding bracht hem ook in verbinding met Katja’s nabestaanden in de VS. Sietse stuurde hen een bericht waarin hij vertelde dat Katja in haar laatste levensfase niet alleen was geweest – zijn moeder had aan haar zijde gestaan. Die woorden bleken van grote betekenis. Ze leidden tot een uitgebreid Skype-gesprek van anderhalf uur met nicht Ljoedmila en haar man Taras, die in de jaren negentig naar Iowa waren geëmigreerd.
Tijdens het gesprek kwamen de verhalen los: Katja was de oudste uit een gezin met zes kinderen – vijf meisjes en een jongen. Ljoedmila, inmiddels 65, is de dochter van één van Katja’s zussen. Voor haar was het een diepe troost te horen dat Katja niet door geweld om het leven was gekomen, maar in vrede in een ziekenhuis was overleden.
Niet lang geleden reisde Sietse zelfs af naar Iowa om Katja’s nicht Ljoedmila en haar man Taras te ontmoeten. Het werd een emotioneel bezoek, waarin veel documenten, herinneringen en verhalen werden uitgewisseld. Tijdens het verblijf was er ook een videoverbinding met de nabestaanden van Katja in Melitopol (Oekraïne), dat nu zwaar wordt getroffen door oorlog.
Voortdurende zoektocht
Toch blijven er vragen openstaan. Hoe Katja van Rheinhausen in Leeuwarden is gekomen, is nog altijd niet opgehelderd. Sietse doet nog steeds onderzoek naar deze route. Na veel graafwerk ontdekte hij dat in het voorjaar van 1945 Sovjet-dwangarbeiders vanuit Duitsland naar Roermond waren gebracht, en dat diverse daarvan betrokken raakten in de evacuatie van de burgerbevolking van Roermond door de Duitsers naar het noorden. Of Katja daartussen zat, blijft onduidelijk, omdat archieven over die periode ontbreken of onvolledig zijn.
Een herinnering die blijft leven
Gisteren, bij Katja’s graf, kwamen al die verhalen en verbindingen samen. Voor Sietse en zijn familie was het een moment om stil te staan bij Katja’s korte maar bewogen leven, en bij de bijzondere band die is ontstaan tussen zijn familie en de hare. “We staan hier ook namens onze moeder”, waren hun emotionele woorden.
Hun bezoek sloten zij af in de Sovjet Ereveld Experience, waar ook Katja’s verhaal wordt verteld. Daarmee blijft de herinnering aan haar leven tastbaar – en wordt duidelijk dat ze, bijna tachtig jaar later, niet vergeten is.
